شاید شما هم از آن دسته افرادی هستید که بعد از بیداری هنوز خسته‌اید؛ این یعنی یک چرخه کامل خواب را تجربه نکرده‌اید. چرخه کامل خواب تنها به میزان خواب محدود نمی‌شود. ممکن است شما ۸ ساعت خوابیده باشید. اما چرخه خوابتان کامل نشده باشد. اگر شما هم حس می‌کنید کسی زمان خواب از شما کار می‌کشد که زمان بیدار شدن از خواب خسته‌اید، با ما همراه باشید.
بعد از یک روز طولانی و پرکار، تنها چیزی که می‌تواند آرامش و آمادگی برای ادامه هفته را به ما برگرداند، خواب سالم است. هر فرد بالغ به طور میانگین هشت ساعت از روز را در خواب سپری می‌کند که یک سوم کل زندگی را در بر می‌گیرد. اما گاهی بعد از بیدار شدن از خواب، هنوز در ذهن و بدن خود احساس خستگی شدید می‌کنیم، طوری که انگار از شب قبل بیدار مانده‌ایم. بنابراین کیفیت خواب هم به اندازه کامل شدن ساعات آن مهم است. کیفیت خواب تابع عوامل مختلفی است که از طریق ایجاد اختلال در «چرخه‌ی خواب»، روی ما تاثیر می‌گذارند.
هر زمانی که بدن ما به حالت خواب وارد می‌شود، از چند مرحله‌ی مختلف گذر می‌کند که چرخه‌ی خواب را تشکیل می‌دهند. دانشمندان علوم اعصاب با بررسی الگوهای متمایز فعالیت مغز در طول خواب، توانسته‌اند این مراحل را شناسایی کنند. این مراحل ممکن است با توجه به طول مدت خواب چند بار تکرار شوند. به طور معمول هر فرد در طول شب چهار الی شش بار چرخه‌های خواب را تجربه می‌کند. هرچند اولین چرخه کوتاه‌ترین آن‌ها (بین هفتاد تا صد دقیقه) است و سایر چرخه‌ها ممکن است نود تا صد و بیست دقیقه طول بکشند.
مراحل چرخه خواب
هر چرخه چهار مرحله مجزا دارد. این مراحل به دو گروه کلی تقسیم می‌شوند: REM و NREM که در گروه اول حرکات سریع چشم را شاهدیم و در گروه دوم چشم تقریباً ثابت است.
مراحل خواب بدون حرکت سریع چشم
۱- در این مرحله که معمولاً بسیار کوتاه است، ما نیمه‌هشیار هستیم. فعالیت‌های زیستی ما شروع به کند شدن می‌کنند، ولی همچنان ممکن است حواس پنجگانه ما از محیط اطلاعاتی دریافت کند. صدا و حرکت ناگهانی در این مرحله به راحتی می‌تواند ما را بیدار کند. اما اگر بتوانیم این مرحله را بگذرانیم، به سرعت وارد مرحله‌ی بعدی خواهیم شد. باید توجه داشت که این مرحله در چرخه‌های بعدی کوتاه‌تر است چراکه بدن نیازی ندارد دوباره به حالت خواب وارد شود. اگر در این مرحله بیدار شویم، ممکن است باعث سردردهای شدید و بی‌خوابی شود.
۲- بدن در این مرحله سعی می‌کند به وضعیت پایداری از لحاظ دمایی، تنفسی و انبساط عضلانی برسد. مغز به طور کلی کندتر است، اما فعالیت‌هایی برای عمیق‌تر کردن خواب در آن می‌توان دید. این مرحله طولانی‌تر از مرحله اول است و در چرخه‌های بعدی طولانی‌تر هم می‌شود و معمولاً نیمی از زمان خواب شبانه را به خود اختصاص می‌دهد.
۳- در این مرحله بدن در خواب عمیقی فرو می‌رود که برهم زدن آن سخت‌تر است. بدن از مراحل قبل آرام‌تر است و فعالیت‌های آن کندتر می‌شوند. در صورت بروز اختلال در این مرحله از خواب، مشکلات جسمی و روانی متعددی ممکن است برای فرد پیش بیاید، مانند اختلال رشد، ضعف سیستم ایمنی، فراموشی مقطعی و کند شدن قدرت تحلیل ذهن. این خواب عمیق بیشتر در چرخه‌های اولیه دیده می‌شود و هرچقدر به سمت بیداری می‌رویم، این مرحله کوتاه‌تر می‌شود.
مرحله خواب با حرکت سریع چشم
۴- در این مرحله ما فلج عضلانی را تجربه می‌کنیم و تنها چشم‌ها و ماهیچه‌های تنفسی ما کار می‌کنند. در مقابل، فعالیت مغز افزایش پیدا می‌کند و ممکن است رویاهای واضح ببینیم. این مرحله نقش مهمی در حافظه، یادگیری و خلاقیت دارد. هرچقدر از زمان خواب می‌گذرد، این مرحله طولانی‌تر می‌شود و ممکن است تا یک ساعت هم پیش برود.
بهداشت خواب
عوامل متعددی می‌توانند روی نظم این مراحل اثر بگذارند: سن، مصرف الکل و دخانیات و اختلالات روانی. برای جلوگیری از به‌هم‌ریختن چرخه‌ها و پیشگیری از مضراتی که ممکن است به حافظه، خلق و سیستم ایمنی ما وارد شود، باید به بهداشت خواب خود اهمیت دهیم. محیط آرام، مناسب و تمیزی را به خواب اختصاص دهیم و نظم زمانی آن را حفظ کنیم. اگر فرد با وجود این تلاش‌ها باز هم با خوابیدن و رفع خستگی دچار مشکل باشد، مراجعه به پزشک متخصص ضروری است. توصیه‌ی پزشک معمولاً یک برنامه‌ی غذایی سالم یا استفاده از داروهای متناسب با سن و اختلال فرد خواهد بود.
