با وجود همه دانسته‌های امروز درباره دیابت، همچنان باورهای نادرست زیادی درباره این بیماری رایج وجود دارد. این تصورات غلط می‌توانند کنترل بیماری را دشوارتر کنند، باعث شکل‌گیری احساس شرم و انگ اجتماعی شوند و در نهایت، به نتایج ضعیف‌تری در سلامت منجر گردند.
بیایید در این مقاله درباره این باورهای نادرست صحبت کنیم و به طور کلی، موضوع را روشن کنیم. با بهره‌گیری از دیدگاه‌های متخصصان تغذیه در حوزه دیابت، به پنج باور اشتباه رایج می‌پردازیم که زمان آن رسیده کنار گذاشته شوند و بررسی می‌کنیم که در عوض چه اقداماتی باید انجام داد.
باور نادرست اول: مصرف شکر باعث ابتلا به دیابت می‌شود
با وجود شهرت بدی که شکر پیدا کرده و برخی افراد اعتقاد دارند تأثیر شکر بر قند خون بسیار است، اما این ماده عامل اصلی بروز دیابت نیست. دیابت نوع یک و دیابت نوع دو، دو بیماری با علل کاملاً متفاوت هستند. دیابت نوع یک، یک بیماری خودایمنی است که در آن دستگاه ایمنی بدن به سلول‌های تولیدکننده انسولین در لوزالمعده حمله می‌کند و موجب کاهش یا توقف کامل ترشح انسولین می‌شود. اما دیابت نوع دو پیچیدگی بیشتری دارد و معمولاً حاصل ترکیبی از عوامل مختلف از جمله زمینه ژنتیکی، مقاومت به انسولین، ساختار بدنی و سبک زندگی مانند نوع تغذیه و میزان فعالیت بدنی است.
به گفته اینا فلورس، کارشناس ارشد علوم، متخصص تغذیه و آموزش‌دهنده دیابت، «دیابت نوع دو تنها یک علت ندارد و به‌خصوص نمی‌توان آن را صرفاً به مصرف شکر نسبت داد. رژیم‌های غذایی سرشار از مواد غذایی فوق‌فرآوری‌شده که اغلب حاوی شکر افزوده، چربی و کربوهیدرات‌های تصفیه‌شده هستند، با بروز مقاومت به انسولین و اختلال در تنظیم قند خون ارتباط دارند.»
او همچنین توضیح می‌دهد: «هرچند مصرف بیش‌ازحد شکر افزوده می‌تواند در ایجاد دیابت نوع دو نقش داشته باشد، اما علت مستقیم آن نیست. مسئله، یک ماده یا یک خوراکی خاص نیست، بلکه الگوی کلی تغذیه و وضعیت سلامت متابولیک فرد اهمیت دارد.»
باور نادرست دوم: افراد مبتلا به دیابت نباید کربوهیدرات مصرف کنند
بسیاری بر این باورند که بیماران دیابتی باید کربوهیدرات را به‌طور کامل از رژیم غذایی خود حذف کنند؛ اما واقعیت این است که با برنامه‌ریزی درست، همه انواع کربوهیدرات حتی در لیست بهترین صبحانه برای افراد دیابتی، می‌توانند در رژیم‌های غذایی مناسب برای دیابت جای داشته باشند. کربوهیدرات‌های سرشار از فیبر مانند حبوبات، غلات کامل، میوه‌ها و سبزیجات به‌ویژه انتخاب‌های سالمی هستند، زیرا روند هضم را کندتر می‌کنند، به کنترل قند خون کمک می‌نمایند و ویتامین‌ها و مواد معدنی ضروری برای بدن را تأمین می‌کنند.
آنچه در کنار کربوهیدرات مصرف می‌کنید نیز اهمیت دارد. به گفته تامار ساموئلز، کارشناس ارشد علوم و متخصص تغذیه، «ترکیب کربوهیدرات با پروتئین، چربی یا فیبر برای مثال، میوه همراه با مغزها یا بیسکویت سبوس‌دار با پنیر، می‌تواند سرعت هضم را کاهش دهد و قند خون را در محدوده پایدار نگه دارد.»
البته برخی افراد باید میزان کربوهیدرات مصرفی خود را دقیق‌تر کنترل کنند و از دریافت بیش‌ازحد آن در یک وعده پرهیز نمایند. مشورت با متخصص تغذیه یا پزشک متخصص دیابت، می‌تواند کمک کند تا فرد بهتر بداند بدنش به انواع و مقادیر متفاوت کربوهیدرات چه واکنشی نشان می‌دهد.
باور نادرست سوم: استفاده از انسولین نشانه شکست در کنترل دیابت است
گرچه بعضی افراد با تغییر در سبک زندگی می‌توانند دیابت نوع دو را مدیریت کنند، اما این روش برای همه کارساز نیست. دیابت بیماری‌ای مزمن و پیشرونده است؛ به همین دلیل، روش درمانی ممکن است در طول زمان تغییر کند. انسولین هورمونی است که امکان ورود قند خون به سلول‌ها را فراهم می‌کند. در دیابت نوع دو، حتی با داشتن عادات سالم، توانایی بدن برای تولید انسولین ممکن است به تدریج کاهش یابد. کمبود انسولین باعث افزایش قند خون و در نتیجه، آسیب به بافت‌ها و اندام‌های مختلف می‌شود. در چنین شرایطی، تزریق انسولین روشی حیاتی برای حفظ تعادل قند خون است و به هیچ عنوان نشانه ناکامی فرد در مدیریت بیماری نیست.
برای مبتلایان به دیابت نوع یک، انسولین یک ضرورت مطلق برای ادامه زندگی است؛ چرا که صرف‌نظر از سبک زندگی یا میزان پایبندی به توصیه‌های بهداشت، لوزالمعده آن‌ها دیگر توانایی تولید این هورمون را ندارد.
بنابراین شروع درمان با انسولین به معنای تسلیم شدن یا شکست نیست، بلکه یعنی به بدن خود آنچه نیاز دارد می‌رسانید. این یک درمان قدرتمند و نجات‌بخش است.
باور نادرست چهارم: داشتن BMI طبیعی شما را از دیابت مصون نمی‌کند
این‌که شاخص توده بدنی یا BMI معیار کاملی برای سنجش سلامت است، باوری نادرست و رایج است. BMI تنها نسبت وزن به قد را نشان می‌دهد و تفاوت میان عضله و چربی یا عواملی مانند ژنتیک، نژاد، شرایط محیطی، سن و میزان استرس را در نظر نمی‌گیرد. برای نمونه، فردی که بر اساس BMI در گروه «چاق» قرار می‌گیرد، ممکن است توده عضلانی بالایی و میزان چربی کمی داشته باشد و از نظر متابولیک سالم باشد. در مقابل، فردی با BMI «طبیعی» می‌تواند چربی اضافه و عضلات کم‌حجمی داشته باشد که خطر ابتلا به بیماری‌ها را در او افزایش می‌دهد.
بررسی‌ها نشان می‌دهد تجمع چربی در ناحیه شکم، شاخص دقیق‌تری برای پیش‌بینی خطر دیابت است تا BMI. بنابراین حتی کسانی که شاخص توده بدنی پایین یا به ظاهر سالم دارند، در معرض دیابت نوع دو قرار می‌گیرند. به گفته مِرِدیت رافهارت، کارشناس ارشد تغذیه، «فرض این‌که افراد با BMI طبیعی از خطر ابتلا به دیابت نوع دو دور هستند، اشتباهی جدی است. برای پیشگیری از تشخیص‌های نادیده‌مانده، باید سایر عوامل خطر مانند اختلال در تنظیم قند خون و مقاومت به انسولین را نیز بررسی کرد.»
باور نادرست پنجم: دیابت قابل برگشت است
دیابت درمان قطعی ندارد؛ هرچند امید به کشف آن در آینده وجود دارد، اما برخی افراد می‌توانند به مرحله «بهبود نسبی» برسند؛ وضعیتی که در آن قند خون بدون نیاز به دارو در محدوده سالم باقی می‌ماند. در بعضی بیماران دیابت نوع دو، به‌ویژه پس از کاهش وزن چشمگیر و مداخله زودهنگام، امکان رسیدن به بهبود نسبی وجود دارد، اما این به معنای درمان کامل نیست. برای حفظ این وضعیت باید تغییرات سبک زندگی ادامه یابد، پیگیری‌های پزشکی منظم انجام شود و حمایت کافی فراهم باشد. بازگشت وزن یا کاهش عملکرد سلول‌های بتا می‌تواند باعث عود بیماری شود، بنابراین پشتیبانی بلندمدت ضروری است.
در مورد دیابت نوع یک، با وجود پیشرفت‌های امیدوارکننده در روش‌های درمان، این بیماری همچنان برگشت‌ناپذیر است و نیازمند مدیریت مداوم پزشکی است.
به جای باورهای نادرست، این اصول را دنبال کنید
با وجود شایعات و اطلاعات غلطی که درباره دیابت وجود دارد، عادت‌ها و رویکردهایی هستند که می‌توانند نقش مهمی در کنترل مؤثر این بیماری ایفا کنند:
- تعادل در وعده غذایی: ترکیب پروتئین، چربی‌های سالم و کربوهیدرات‌های سرشار از فیبر، به ثبات قند خون کمک می‌کند و مانع نوسانات شدید آن می‌شود.
- افزایش فعالیت بدنی: ورزش منظم شامل تمرینات قدرتی، فعالیت‌های هوازی، ورزش‌های گروهی یا حتی پیاده‌روی روزانه، به بهبود کنترل قند خون کمک می‌کند. کاهش زمان‌های طولانی‌مدت نشستن نیز اهمیت زیادی دارد.
- مدیریت مقدار غذا: توجه به حجم وعده‌ها، دریافت کربوهیدرات و کالری را متعادل می‌کند. الگویی مفید این است که نیمی از بشقاب را به سبزیجات غیرنشاسته‌ای اختصاص دهید، یک چهارم را به کربوهیدرات‌های پیچیده و یک چهارم دیگر را به پروتئین کم‌چرب.
- غربالگری و بررسی زودهنگام: در صورت داشتن سابقه خانوادگی دیابت یا سایر عوامل خطر، مشاوره با پزشک ضروری است. تشخیص به‌موقع می‌تواند به پیشگیری یا به تعویق انداختن عوارض کمک کند.
- همکاری با متخصصان: یک کارشناس تغذیه یا متخصص مراقبت و آموزش دیابت می‌تواند برنامه‌ای اختصاصی متناسب با شرایط و سبک زندگی شما تهیه کند.
سخن پایانی
باورهای نادرست درباره دیابت تنها گمراه‌کننده نیستند، بلکه می‌توانند آسیب‌زا باشند. این تصورات، افراد را در دام ترس، شرم و سردرگمی نگه می‌دارند و گاه مانع از دسترسی به درمان مؤثر می‌شوند. حقیقت این است که مدیریت دیابت نه به معنای رسیدن به بی‌عیب‌ونقص بودن است و نه مجازات؛ بلکه یعنی درک واقعیت‌های زندگی فرد، شناسایی موانع پیش رو، حمایت در عبور از چالش‌های روانی و فراهم کردن دانش و مهارت‌های لازم برای مراقبت از خود. چه هدف شما پیشگیری باشد، چه کنترل بیماری یا تنها افزایش آگاهی، جایگزین کردن افسانه‌ها با واقعیت‌ها می‌تواند تأثیری اساسی بر سلامت و کیفیت زندگی بگذارد.
