زمانی که صحبت از آداب و رسوم یلدا در شهرهای مختلف ایران به میان می‌آید شاید تنها چند شهر بزرگ مثل اصفهان، شیراز و تهران در ذهن شما تداعی می‌شود که رسوم خاصی را داشته باشند. این در حالی است که با جست‌وجوی دقیق‌تر پی خواهیم برد که حداقل ۲۰ مراسم جذاب و متفاوت در گوشه و کنار ایران در شب یلدا اجرا می‌شود. با نزدیک شدن به شب یلدا ۱۴۰۱ قصد داریم تعدادی از این رسوم مانند تزئین سفره شب یلدا و خوشمزه‌ترین غذای شب یلدا را در کنار آیین‌های متفاوتشان بیان کنیم.
رسوم شب یلدا در تهران
شب یلدا در تهران مانند تمام شهرهای ایران با آجیل، هندوانه و انار همراه است. تهرانی‌ها در این شب به خانه بزرگ‌ترها می‌روند و ترکیبی از آجیل‌های مختلف را به همراه هندوانه در میان جمع‌های صمیمی‌شان میل می‌کنند. شاید حفظ این آیین سنتی در تهران با توجه به پیشرفت‌های مدرن این شهر کمی سخت به نظر برسد ولی هنوز هم تهرانی‌ها جزوه پایبندترین اقوام به این جشن چند هزار ساله ایرانی هستند.
رسوم شب یلدا در مازندران
در مازندران شب یلدا با حضور در خانه پدر و مادر بزرگ‌ها و خواندن شاهنامه و حافظ تا صبح سر می‌شود. انار و هندوانه از میوه‌های اصلی در این شب است و مردم پیروزی خورشید بر تاریکی را با شب زنده‌داری تا صبح جشن می‌گیرند.
رسوم شب یلدا در شیراز
در استان فارس به ویژه شهر شیراز معمولاً آداب خاصی برای شب یلدا وجود دارد. علاوه بر جمع شدن افراد فامیل در این شب، آیین‌هایی مانند آجیل‌های مخصوص به خود چون خرک، برنجک و قصبک را در این شب تهیه می‌کنند. فال کلوک از جمله رسم‌هایی است که خانم‌های شیرازی در این شب انجام می‌دهند. آن ها یک کوزه بزرگ با دهان گشاد را انتخاب کرده و نشانی را درون آن می‌اندازند. سپس دختری آن نشان را از داخل کوزه خارج می‌کند و فردی نیز فال حافظ را برای آن فرد می‌خواند. افراد با توجه به شعری که برای آن‌ها آمده متوجه فالشان می‌شوند و از سرنوشت خود در ادامه سال پیش‌رو مطلع می‌شوند.
آداب و رسوم شب یلدا در اصفهان
اصفهانی‌ها بر این باورند که زمستان دارای دو چله کوچک و بزرگ است که شکل چله اول از ابتدا دی تا ۱۰ بهمن و چله دوم از ۱۰ بهمن تا ۳۰ بهمن طول می‌کشد. جشن شب چله یا همان شب یلدا با نام چله زری در اصفهان معروف است. مهم‌ترین میوه‌ای که در سفره‌های شب یلدا اصفهانی‌ها قرار می‌گیرد هندوانه (نمادی از خورشید و سرزندگی) است. از دیگر بخش‌های آیین‌های اصفهان در شب یلدا پهن کردن لباس‌ها و رختخواب‌های کهنه در هوای آزاد در مقابل خورشید است که به نوعی خوش آمدی به فرا رسیدن چله محسوب می‌شود.
رسوم شب یلدا در تبریز
شب یلدا در آذربایجان شرقی با سایر نقاط ایران متفاوت است. در این شب مردم چیلله قارپیزی یا هندوانه شب یلدا را برای در امان ماندن از سرمای زمستان می‌خورند. در اکثر روستاهای آذربایجان شرقی رسم است که در شب یلدا افرادی که در شرف ازدواج هستند برای نامزدهای خود خوانچه ببرند. محتوای این بسته‌ها معمولاً شامل: شیرینی و انواع میوه‌ها همراه پولک و تور و آینه است. در هنگام غروب هدیه‌های آورده شده توسط زنان فامیل به خانه داماد برده می‌شود و در آنجا به رقص و پایکوبی می‌پردازند.
در این شب مردم آذربایجان غذاهایی مانند آش، شیر برنج و مرغ را همراه تنقلاتی چون گندم برشته، قاورقا (گندم تفت‌داده شده) و شاهدانه سرو می‌کنند. در آخر شب بزرگ‌ترهای فامیل در حالی که عبارت « قادا بلامیزی بو گئجه کوسَدوخ » را زمزمه می‌کنند برای دور ماندن بلا از خانواده‌هایشان هندوانه را با چاقو تکه‌تکه می‌کنند و حکایات و حماسه‌های ملی را برای خانواده خود بازگو می‌نمایند.
یلدا در گیلان با فال هندانه پوست
مردم شمال کشور و استان گیلان در شب یلدا تنقلاتی مانند آب ازگیل و آب کنوس، برشته برنج و میوه‌هایی مانند گلابی و خوج را استفاده می‌کنند. گیلانی‌ها معتقدند اگر فردی در شب یلدا هندوانه بخورد در تابستان تشنه نخواهد شد و سرما زمستان را نیز حس نخواهد کرد. شعری در این شب در شهرهای گیلان در هنگام بریدن هندوانه با مضمون امشب شب چله؛ خانم زیر پله؛ چاقو بزنیم هندوانه کله را زمزمه می‌کنند.
فال هندانه پوس در شب یلدا برای جوانان دم‌بخت یکی از رسومات در گیلان است. برای گرفتن این فایل بعد از تقسیم کردن هندوانه به چهار قسمت، چهار پوست آن را پشت سر خود می‌اندازند. اگر دو قاچ هندوانه سفید و دو قارچ سبز باشد به معنای حد وسط بودن نیت شخص برای ازدواج است. اگر 3 قاچ سبز و یک قاچ سفید بیاید یعنی نیت فرد خوب است و اگر 3 قارچ سفید و یک قاچ سبز باشد یعنی نیت او بد است.
یلدا در کهگیلویه و بویراحمد
یکی از قدیمی‌ترین استان‌های ایران در زمینه جشن شب یلدا؛ کهگیلویه و بویراحمد است. در این شب افراد به خانه پیرترین فرد خانواده می‌روند تا برایشان متیل (قصه) بگوید. متیل درواقع داستانی افسانه‌ای و طولانی‌ست که نسل به نسل در بین خانواده‌های بویر احمدی به ارث می‌رسد. داستانی در مورد دو برادر به نام‌‌های احمعیل و مهمعیل که بسیار قوی و بزرگ بودند و به سفارش مادرشان به کوه می‌روند تا آتش را در دست گرفته و به هوا پرتاب کنند.
این داستان به نوعی مقابله‌‌ای با سرمای طاقت‌فرسای زمستان و از بین رفتن محصولات کشاورزی در گذشته بوده است. از دیگر رسوم این استان می‌توان به پختن غذا محلی چون شیربرنج یا آش دوغ و پخش کردن یسن همسایه‌ها اشاره کرد. دیگر غذاهایی شب یلدایی کهگیلویه و بویراحمد؛ آش کارده، شله بادام و شله ماش است.
رسوم شب یلدا در خوزستان
یلدا در جنوب کشور به ویژه خوزستان با پذیرایی توسط خوراکی‌هایی چون شیرینی، خرما و لبو انجام می‌شود. مردم خوزستان در این شب تا صبح منتظر قارون افسانه‌ای هستند که به گفته آن‌ها در لباس یک هیزم‌شکن برای خانواده‌های فقیر تکه‌های چوب می‌آورد. در داستان چوب‌های قارون به طلا تبدیل می‌شوند. این داستان به نوعی نوید سالی پربرکت و ثروت است.
آداب و رسوم شب یلدا در کرمانشاه
کرمانشاه به عنوان یکی از که ترین شهرهای ایران، رسوم خاصی در شب یلدا دارد. مردم در این استان با خواندن فال و شعرهای قدیمی شب یلدا را جشن می‌گیرند. میوه‌هایی مانند سیب، لیموی زرد و هندوانه در کنار خواندن داستان‌های عاشقانه شیرین و فرهاد و حسین کرد شبستری از جمله رسوم یلدا در کرمانشاه است. جمع شدن در خانه بزرگ‌ترها و میل کردن خوراکی‌هایی چون راحت الحلقوم، آجیل مشکل‌گشا، کاک و نان پنجره‌ای از دیگر رسوم شب یلدایی کرمانشاه است. مردم اعتقاد دارند در این شب گرفتن فال حافظ باعث باز شدن بخت دختران دم‌بخت می‌شود.
رسوم یلدا در زاهدان
مردم زاهدان نیز این جشن دیرینه را با جمع شدن در خانه بزرگ‌ترها و گرفتن فال حافظ و بازی‌های محلی به سر می‌کنند. شیرینی‌های مانند ستو، شیرینک و حلوا از خوراکی‌های یلدا در زاهدان به شمار می‌آید.
رسوم شب یلدا در خراسان
استان خراسان در آیین و سنت‌های شب یلدا یکی از متنوع‌ترین بخش‌های کشور است. در خراسان جنوبی مردم مراسم کف زدن را برگزار می‌کنند. در این مراسم ریشه گیاهی به نام چوبک در آب خیس شده و بعد از چند بار جوشاندن در ظرفی به نام تغار ریخته می‌شود. مردان درون تغار مایع مزبور را آنقدر هم می‌زنند تا به صورت کف در آید. سپس با شیره شکر مخلوط شده و همراه مغز گردو و پسته برای مهمانان سرو می‌شود. در خراسان پدربزرگ‌ها خاطرات و قصه تعریف می‌کنند. همچنین رسوم مانند پخت حلوا قلقلی و چله بردن برای خانواده تازه عروس‌ها از دیگر مراسمات خراسان شمالی در شب یلدا است.
جشن یلدا در همدان
همدانی‌ها این شب فال سوزن می‌گیرند. برای انجام این رسم ابتدا همه در اتاق نشسته، سپس پیرزنی به صورت پیاپی شعر می‌خواند. دختر بچه‌ای بعد از اتمام هر شعر در یک پارچه نبریده سوزن می‌زند و سپس مهمان‌ها به ترتیب که نشسته‌اند شعرهای پیرزن را فال خود می‌دانند. در همدان تنقلاتی مانند گردو و کشمش در شب یلدا میل می‌شود.
در این محتوا با آداب و رسوم یلدا در شهرهای مختلف آشنا شدیم. اگر دوست دارید با نزدیک شدن به شب یلدا ۱۴۰۱با جزئیات این جشن باستانی بیشتر آشنا شوید و خوراکی‌های شب یلدا را در کنار رسومات یلدا در کشورهای مختلف را نیز بشناسید، می توانید از مجله اسنپ اکسپرس و مقالات مرتبط با آن بازدید کنید. در پایان در شهر شما نیز اگر شب یلدا مراسم خاصی دارد لطفاً با ما در بخش نظرات به اشتراک بگذارید.
