سیارات منظومه شمسی به ترتیب دورترین از خورشید

نگاهی به ویژگی‌های سیارات منظومه شمسی

منظومه شمسی هشت سیاره دارد. سیارات منظومه شمسی «عطارد»،  «زهره»،  «زمین»،  «مریخ»،  «مشتری»،  «زحل»،  «اورانوس» و «نپتون» نام دارند. «پلوتون» (پلوتو) نیز در سال‌های نه‌چندان دور جزو سیارات منظومه شمسی محسوب می‌شد اما در سال 2006 میلادی اتحادیه بین‌المللی نجوم در یک تصمیم بحث‌برانگیز، آن را به‌عنوان یک سیاره کوتوله به فهرست چهارگانه سیاره‌‌های کوتوله منظومه شمسی افزود و از فهرست سیارات واقعی منظومه شمسی خارج کرد.

نکته دیگر درباره سیارات منظومه شمسی این است که ستاره‌شناسان در ژانویه سال ۲۰۱۶ میلادی با استناد به شواهد ریاضی اعلام کردند که احتمالا یک سیاره نهم در منظومه شمسی وجود دارد که آن را «سیاره نه» یا سیاره ایکس (سیاره x)  نامگذاری کردند. اندازه سیاره نهم منظومه شمسی تقریبا ۱۰ برابر زمین و ۵۰۰۰ برابر پلوتون برآورد شده است.

دسته‌بندی سیارات منظومه شمسی

در فهرست سیارات منظومه خورشیدی به ترتیب عطارد نزدیک‌ترین سیاره به خورشید است و نپتون آخرین آنها در این فهرست قرار دارند. در این فهرست چهار سیاره نخست، «سیاره‌های درونی» یا زمین‌سان نامیده می‌شوند و بیشتر از سنگ ساخته‌شده‌اند. از چهار سیاره دیگر یا «سیاره‌های بیرونی»، مشتری و زحل غول‌های گازی هستند و بیشتر از گازهای هیدروژن و هلیوم ساخته‌شده‌اند و اورانوس و نپتون نیز غول‌های یخی این منظومه به‌حساب می‌آیند.

تفاوت سیارات سنگی و سیارات گازی

سیارات منظومه شمسی را می‌توان به دو گروه عمده سیارات سنگی و سیارات گازی تقسیم کرد. سطح سیارات سنگی یا خاکی، سخت و از سنگ و صخره است و سیارات گازی از گازهای مختلفی مثل هیدروژن، هلیوم و آمونیاک تشکیل‌شده‌اند. چهار سیاره نزدیک‌تر به خورشید، یعنی عطارد، زهره، زمین و مریخ سنگی هستند و چهار سیاره دورتر از خورشید یعنی مشتری، زحل، اورانوس و نپتون گازی هستند. البته ستاره‌شناسان بر این باورند که برخی از همین سیارات گازی نیز هسته جامد دارند.

ترتیب سیارات منظومه شمسی

سیارات منظومه شمسی به ترتیب نزدیکی به خورشید شامل عطارد (Mercury)،  زهره (Venus)،  زمین (Earth)،  مریخ (Mars)، مشتری (Jupiter)، زحل (Saturn)، اورانوس (Uranus) و نپتون (Neptune) است. سیاره‌های منظومه شمسی در مدارهای نسبتا منظم به دور خورشید به‌عنوان هسته این منظومه در گردش هستند. اما هریک از این سیارات دارای ویژگی‌ها و مشخصات منحصربه‌فردی هستند که در ادامه به تشریح آنها خواهیم پرداخت.

سیاره عطارد (تیر)

عطارد (Mercury) نزدیک‌ترین سیاره به خورشید است و فقط 88 روز زمینی طول می‌کشد تا به دور خورشید بچرخد. سیاره عطارد با قطر 4878 کیلومتر کوچک‌ترین سیاره منظومه شمسی نیز محسوب می‌شود و ازنظر اندازه تنها اندکی بزرگ‌تر از ماه (قمر زمین) است. تاریخ کشف این سیاره به یونانیان باستان بازمی‌گردد و با چشم غیرمسلح نیز قابل‌مشاهده است.

عطارد جو بسیار نازکی از اکسیژن، سدیم، هیدروژن، هلیم و پتاسیم دارد و نمی‌تواند از ورود شهاب‌‌سنگ‌ها جلوگیری کند؛ به همین دلیل نیز سطح آن پر از حفره و گودال ایجادشده در اثر برخورد شهاب‌سنگ‌ها است.

دمای سیاره عطارد به دو دلیل نزدیکی زیاد به خورشید و همچنین نداشتن جو مناسب برای حفظ این دما، در طول روز و شب بسیار متفاوت است. دمای روز در این سیاره به حدود 450 درجه سانتی‌گراد (840 درجه فارنهایت) می‌رسد درحالی‌که شب‌هنگام دمای آن به حدود منفی 180 درجه سانتی‌گراد (منفی 290 درجه فارنهایت) کاهش می‌یابد.

فضاپیمای مسنجر (MESSENGER) ناسا در ماموریت چهارساله خود از سیاره عطارد، وجود یخ و ترکیبات آلی منجمد در قطب شمالی این سیاره تایید و نقش فعالیت‌های آتشفشانی در شکل‌گیری سطح این سیاره را مشخص کرد.

سیاره زهره (ونوس)

زهره (Venus) دومین سیاره نزدیک به خورشید در منظومه شمسی و نزدیک‌ترین سیاره به زمین است که قطری برابر با 12104 کیلومتر دارد. چرخش ونوس به دور خورشید ۲۲۵ روز طول می‌کشد و کوتاه‌‌تر از سال زمینی است اما در مقابل هرروز در این سیاره برابر با 241 روز زمینی است.

سیاره زهره از نظر اندازه سیاره دوقلوی زمین محسوب می‌شود. کشف این سیاره نیز به دوران در زمان یونانیان باستان برمی‌گردد و با چشم غیر‌مسلح نیز قابل‌مشاهده است. جهت چرخش این سیاره از شرق به غرب است ​​و از این نظر مخالف اکثر سیارات دیگر است.

سطح سیاره زهره کوه‌ها و آتشفشان‌های فراوانی دارد و به دلیل داشتن جو غلیظ و سمی که از ابرهای اسیدسولفوریک تشکیل‌شده و نمونه ملموسی از اثرات گلخانه‌ای است.

زهره با داشتن متوسط دمای 465 درجه سانتی‌گراد (900 درجه فارنهایت) گرم‌تر از عطارد زهره، گرم‌ترین سیاره منظومه شمسی است. فشار در ونوس 92 بار است که این فشار در سطح باعث خرد شدن و مرگ شما می‌شود.

کره زمین (سیاره آبی)

سومین سیاره نزدیک به خورشید در منظومه شمسی زمین (Earth) است. این سیاره که دوسوم سطح آن را اقیانوس‌ها پوشانده‌اند، تنها سیاره‌ شناخته‌شده‌ است که حیات در آن وجود دارد. زمین پرچگال‌ترین سیاره منظومه شمسی است. جو زمین غنی از نیتروژن و اکسیژن است. قطر زمین 12760 کیلومتر است. چرخش زمین به دور خورشید 365.24 روز طول می‌کشد.

سطح زمین در محور خود با سرعت 467 متر در ثانیه و کمی بیشتر از 1600 کیلومتر در ساعت در خط استوا می‌چرخد. این سیاره با سرعت بیش از 29 کیلومتر در ثانیه (18 مایل در ثانیه) به دور خورشید حرکت می‌کند.

سیاره مریخ (بهرام)

چهارمین سیاره منظومه شمسی مریخ (Mars) است. کشف این سیاره که با چشم غیرمسلح نیز قابل‌مشاهده است، به دوره یونان باستان بازمی‌گردد. قطر این سیاره 6787 کیلومتر است و مدت چرخش آن به دور خورشید 687 روز زمینی طول می‌کشد. طول مدت هرروز در سیاره مریخ کمی بیش از روز زمینی است و برابر با 24 ساعت و 37 دقیقه است.

مریخ مکانی سرد و بیابانی است که از غبار اکسیدهای سرخ‌رنگ آهن پوشیده شده است و به این سیاره رنگ قرمز می‌بخشد. مریخ و زمین شباهت‌هایی با یکدیگر دارند. یعنی هردو سطحی سنگی و صخره‌ای دارند، هر دو دارای کوه، دره و حفره هستند و سیستم‌های طوفانی در آنها جریان دارد.

اگرچه جو مریخ برای وجود آب مایع در آن بسیار نازک است اما شواهد به‌دست‌آمده از مریخ نشان می‌دهد این سیاره میلیاردها سال پیش، گرم‌تر و مرطوب بوده است و حتی شاید در آن رودخانه‌ها و حتی اقیانوس‌ها وجود داشته است. بقایای رطوبت ناشی از دریاها و اقیانوس‌ها هنوز هم در این سیاره وجود دارند.

صفحات یخ آب به‌اندازه کالیفرنیا در زیر سطح مریخ قرار دارد و در هر دو قطب آن کلاهک‌های یخی ساخته‌شده از آب منجمد وجود دارد. در جولای سال 2018 دانشمندان اعلام کردند که شواهدی از دریاچه مایع در زیر سطح یخ قطب جنوب این سیاره پیداکرده‌اند.

یافته‌های علمی در مریخ امید دانشمندان را برای وجود پیشینه حیات باکتری‌ها و سایر میکروارگانیسم‌ها در سیاره سرخ منظومه شمسی بیشتر می‌کند. این نشانه‌ها و احتمال شکل‌گیری زندگی موجودات زنده در حال حاضر در سیاره سرخ، مأموریت‌های اکتشاف فضایی بی‌شماری را برنامه‌ریزی کرده است و مریخ در حال حاضر یکی از کاوش‌شده‌ترین سیارات در منظومه شمسی است.

مریخ دو قمر کوچک دارد که نام آنها فوبوس و دیموس است.

سیاره مشتری (هرمز یا برجیس)

سیاره پنجم منظومه شمسی مشتری (Jupiter) است. این سیاره یک جهان گازی غول‌پیکر با قطر 139822 کیلومتر است و بزرگ‌ترین سیاره‌ منظومه شمسی محسوب می‌شود. اندازه این سیاره بیش از دو برابر سیارات دیگر است با چشم غیرمسلح نیز قابل‌مشاهده است. ابرهای چرخان سیاره مشتری که در جو آن قابل‌مشاهده هستند، به دلیل وجود انواع مختلف گازهای کمیاب رنگارنگ است. از ویژگی‌های مهم این سیاره در ابرهای چرخان آن، لکه قرمز بزرگی است که نشان‌دهنده طوفانی عظیم به عرض بیش از 16 هزار کیلومتر است که حداقل در 150 سال گذشته بیش از 600 کیلومتر در ساعت سرعت داشته است. مشتری دارای یک میدان مغناطیسی قوی است و 75 قمر دارد و بیشتر شبیه به یک منظومه کوچک است.

گانیمد، یکی از اقمار مشتری و بزرگ‌ترین قمر منظومه شمسی است که اندازه آن حتی از سیاره عطارد بیشتر است.

سیاره زحل (کیوان)

سیاره ششم منظومه شمسی زحل (Saturn) است که دومین سیاره بزرگ‌ منظومه شمسی محسوب می‌شود. قطر این سیاره 120500 کیلومتر و با چشم غیرمسلح قابل‌مشاهده است. شهرت سیاره زحل بیشتر به دلیل حلقه‌های منحصربه‌فرد دور آن است. حلقه‌های دور زحل از یخ و سنگ ساخته‌شده‌اند و دانشمندان هنوز از نحوه شکل‌گیری آن‌ها اطمینان ندارند. ضخامت حلقه‌های زحل کمتر از یک کیلومتر اما عرض آن‌ها هزاران کیلومتر است.

زحل یک سیاره گازی است که بیشتر از هیدروژن و هلیوم تشکیل‌شده و دارای قمرهای بی‌شماری است. این سیاره یکی از زیباترین سیارات منظومه شمسی محسوب می‌شود.

هنگامی که گالیله برای اولین بار در اوایل قرن 16 میلادی زحل را موردمطالعه قرارداد، تصور می‌کرد که زحل یک جرم سه‌قسمتی متشکل از  یک سیاره و دو قمر بزرگ در دو طرف آن است.

زحل با ۸۲ قمر، بیش از هر سیاره دیگری در منظومه شمسی قمر دارد.

سیاره اورانوس

هفتمین سیاره منظومه شمسی اورانوس (Uranus) است که در سال 1781 میلادی توسط ویلیام هرشل کشف شد. قطر این سیاره 51,120 کیلومتر است و یک کره عجیب دارای ابرهایی از جنس سولفید هیدروژن محسوب می‌شود. اورانوس نیز مانند ناهید از شرق به غرب می‌چرخد. در اورانوس برخلاف سیارات دیگر خط استوا تقریبا منطبق بر مدار آن است و این موضوع باعث تغییرات فصلی شدید در اورانوس می‌شود. در این سیاره مدت هر فصل بیش از 20 سال است و چرخش آن به دور خورشید حدود 84 سال طول می‌کشد. طول مدت هرروز در این سیاره نیز برابر با 18 ساعت زمینی است.

ستاره‌شناسان معتقدند که حدود 4 میلیارد سال پیش جسمی به ابعاد دو برابر زمین با اورانوس برخورد کرده و باعث کج شدن اورانوس شده است. تصور بر این است که براثر این برخورد مقادیر فراوانی از مواد در مدار اورانوس قرارگرفته و در طول زمان  به 27 قمر این سیاره تبدیل‌شده‌اند. اورانوس دارای 13 حلقه ضعیف است و به دلیل وجود متان در اتمسفر آن به رنگ سبز و آبی دیده می‌شود.

سیاره نپتون

هشتمین سیاره منظومه شمسی نپتون (Neptune) است که با قطر 49530 کیلومتر در سال 1846 میلادی کشف شد. جرم نپتون حدود 17 برابر زمین و هسته آن سنگی است. چرخش این سیاره حول خورشید 165 سال زمینی طول می‌کشد و طول مدت هرروز آن برابر 19 ساعت زمینی است. نپتون نسبت به خورشید بسیار دور و احتمالا سردترین سیاره منظومه شمسی است و مشخصه آن بادهای شدید مافوق صوت آن است. فاصله نپتون تا خورشید بیش از 30 برابر فاصله زمین تا خورشید است. طولانی‌ترین سال‌ها در منظومه شمسی مربوط به سیاره نپتون است.

نپتون اولین سیاره‌ای است که وجود آن با استفاده از دانش ریاضیات و قبل از اینکه توسط تلسکوپ‌ها تشخیص داده شود تائید شد. اولین بار بی‌نظمی‌های مشهود در مدار اورانوس، «الکسیس بووارد» (Alexis Bouvard) ستاره‌شناس فرانسوی را به این فکر انداخت که ممکن است سیاره دیگری در حال وارد کردن نیروی گرانشی به آن باشد. بعدها «یوهان گاله» (Johann Galle) ستاره‌شناس آلمانی، با استفاده از محاسبات ریاضی به یافتن نپتون با تلسکوپ کمک کرد.

سیاره نهم (سیاره X)

در سال 2016 محققان وجود احتمالی یک سیاره نهم در منظومه شمسی را مطرح کردند که اکنون سیاره نهم یا سیاره X لقب گرفته است. تخمین زده می‌شود جرم این سیاره نهم منظومه شمسی 10 برابر جرم زمین باشد و 300 تا 1000 برابر دورتر از مدار زمین حول خورشید بچرخد.

دانشمندان سیاره نهم را ندیده‌اند و با استفاده تأثیرات گرانشی آن بر سایر اشیا موجود در کمربند کوییپر که منطقه‌ای در حاشیه منظومه شمسی و محل استقرار سنگ‌های یخی باقی‌مانده از بدو تولد منظومه شمسی است، وجود آن را استنباط کرده‌اند.

«مایک براون» (Mike Brown) و «کنستانتین باتیگین» (Konstantin Batygin) دو دانشمندی انستیتوی فناوری کالیفرنیا بودند که شواهد مربوط به سیاره نهم را توصیف کرده‌اند. این تحقیق بر اساس مدل‌های ریاضی و شبیه‌سازی‌های رایانه‌ای با استفاده از مشاهدات به‌دست‌آمده از شش جسم کمربند کوچک کوییپر با مدارهایی که در یک ماده مشابه تراز می‌شوند، انجام‌شده است.

البته فرضیه جدید پیشنهادشده در سپتامبر 2019 بیان می‌کند که سیاره نهم ممکن است اصلا یک سیاره نباشد. در همین راستا، «جاکو شولتز» (Jaku Scholtz) از دانشگاه دورهام و «جیمز اونوین» (James Unwin) از دانشگاه ایلینوی در شیکاگو حدس می‌زنند که این جسم می‌تواند یک سیاهچاله اولیه باشد که بلافاصله پس از انفجار بزرگ تشکیل‌شده و منظومه شمسی ما بعدا آن را تصرف کرده است.

حقایقی که از منظومه شمسی نمی‌دانستید

• سرمای قطب مانند سیاره مریخ

مریخ یکی از سردترین کره‌های منظومه شمسی است. دمای متوسط این سیاره به منفی 60 درجه می‌رسد. دمایی که مشابه آن در کره زمین تنها در قطب جنوب یافت می‌شود.

• نمی‌توانید روی اورانوس بایستید

بعضی از سیاره‌ها مانند مشتری، اورانوس، زحل و نپتون سطح جامد ندارند و تنها هسته جامد و سنگی دارند و بخش اصلی آن‌ها از گازهای هلیوم و هیدروژن تشکیل شده است. بدین معنی که اگر پایتان را از سفینه فضایی بیرون بگذارید، به‌درستی نمی‌توانید روی آن‌ها بایستید.

• حلقه‌های سیاره زحل از آب تشکیل شده است

سیاره زحل اولین جزو اولین سیاره‌ای بود که حقله‌های آن با تلسکوپ از زمین دیده شدند. با این وجود زحل یکی از دورترین سیاره‌ای است که نسبت به خورشید قرار دارد. به همین دلیل آب موجود در حلقه‌های این سیاره به یخ تبدیل می‌شوند.

• سفر به خورشید امری تقریباً محال

جالب است بدانید اگر بخواهید به خورشید سفر کنید، مدت‌زمان رسیدن به آن 100 برابر مدت‌زمان به دور کره زمین است. برای این سفر باید خود را آماده سفری 206 روزه کنید؛ البته اگر در مسیر قبل از رسیدن ذوب نشوید.

نزدیک ترین سیاره به زمین

اگر تا به حال به تصاویر سیارات منظومه شمسی نگاه کرده باشید، ترتیب سیارات را باید بدانید. سیاره زهره یا ناهید دومین سیاره از نظر فاصله به خورشید و نزدیک‌ترین سیاره به زمین است. این سیاره را می‌توان در هنگامی که تازه خورشید در حال غروب کردن است در آسمان با چشم غیر مسلح ببینید. سیاره زهره در آسمان به گونه‌ای است که انگار خورشید دیگر وجود دارد و همزمان با غروب آفتاب، طلوع می‌کند. در قدیم رومیان باستان نام این سیاره را ونوس به معنای الهه عشق و زیبایی نام‌گذاری کرده بودند.

اتمسفر و جو سیاره زهره بسیار ضخیم است. این سیاره حدود ۲۲۵ روز زمینی طول می‌کشد تا به دور خورشید بچرخد. همچنین به طور خیلی آهسته‌ای دور خودش می‌چرخد به طوری که روز‌های زهره از سال‌های آن بسیار طولانی‌تر می‌گذرنند. در سیاره زهره هر شبانه روز ۲۴۳ روز زمینی طول می‌کشد. یعنی ۱۸ روز بیش از یک یکسال آن که در نوع خودش بسیار جالب است.

سیاره زهره بسیار داغ است و شکل زرد رنگ آن همیشه در آسمان نمایان دمای بسیار بالا و التهاب آن است. دمای سطح این سیاره به ۴۶۲ درجه سانتی گراد می‌رسد که در قیاس با دمای سیاره نپتون که ۱۱ درجه است، تفاوت زیادی دارد.

جمع‌بندی

در این مقاله از مجله اسنپ اکسپرس درباره سیارات منظومه شمسی صحبت کردیم. سیاره عطارد و زهره نزدیک‌ترین سیاره نزدیک به خورشید هستند. بعد از آن زمین، محل زندگی ما انسان‌ها قرار دارد که طبق گفته کارشناسان یک‌سوم آن از آب تشکیل شده است. طبق تحقیقاتی که دانشمندان انجام داده‌اند هنوز نشانه‌ای از حیات در دیگر سیارات کشف نکرده‌اند.

پرسش‌های متداول

چهارمین سیاره منظومه شمسی چه نام دارد؟

مریخ چهارمین سیاره در منظومه شمسی است.

منظومه شمسی چند سیاره دارد؟

منظومه شمسی هشت سیاره دارد که به‌تازگی یک سیاره دیگر به نام سیاره نهم نیز کشف شده است.

بزرگ‌ترین و کوچک‌ترین سیاره منظومه شمسی کدام است؟

سیاره مشتری به‌عنوان بزرگ‌ترین و عطارد به‌عنوان کوچک‌ترین سیارات منظومه شمسی شناخته می‌شوند

شبیه‌ترین سیاره به زمین در منظومه شمسی کدام است؟

سیاره زهره نزدیک‌ترین سیاره به زمین است که با قطری برابر با 12104 کیلومتر ازنظر اندازه سیاره دوقلوی زمین محسوب می‌شود. البته سیاره مریخ با توجه به ویژگی‌های ساختاری مشابهت‌های فراوانی با زمین دارد که فرضیه امکان پیشینه حیات در این سیاره را قوت می‌بخشد.

بیشترین قمر در منظومه شمسی متعلق به کدام سیاره است؟

زحل با ۸۲ قمر، بیش از هر سیاره دیگری در منظومه شمسی قمر دارد اما بزرگ‌ترین قمر منظومه شمسی گانیمد، یکی از اقمار مشتری است که اندازه آن حتی از سیاره عطارد بیشتر است.

آیا پلوتون جزو سیارات منظومه شمسی است؟

خیر؛ اگرچه تا پیش از سال 2006 پلوتون نیز جزو سیاره‌های منظومه شمسی تلقی می‌شد اما در این سال اتحادیه بین‌المللی نجوم، پلوتون را به‌عنوان یک سیاره کوتوله از لیست سیارات منظومه شمسی حذف کرد و به فهرست چهارگانه سیاره‌‌های کوتوله این منظومه افزود.