زعفران گران‌قیمت‌ترین ادویه جهان و یکی از پرکاربردترین ادویه‌ها در غذاهای رسمی ایرانی است. اما آیا می‌دانید خواص دارویی زعفران چیست؟ آنچه در این مقاله با آن آشنا خواهیم شد، کاربرد زعفران در طب سنتی و همچنین خواص درمانی زعفران است. با ما همراه باشید:
ماده موثره دارویی زعفران چیست؟
زعفران دارای بیش از ۱۵۰ نوع از ترکیب های مختلف است که از این میان کاروتنوئیدها، سافرانال، کروسین، آنتی‌اکسیدان‌ها واغلب مواد شیمیایی اهویت ویژه‌ای دارند.
ترکیبات زعفران به طور عمده از این قرارند:
- سافرانال عامل ایجاد عطر و بو در گیاه زعفران است.
- پیکروسین باعث ایجاد طعم فوق‌العاده زعفران است.
- کروسین عامل ایجاد رنگ در زعفران و عامل پیشگیری از سرطان نیز هست.
زعفران حاوی رنگدانه‌ای شبیه کاروتنوئیدها به نام پروتوکروسین (Protocrocine) است که در اثر اکسیداسیون، به ماده رنگی زعفران (Crocine) و هتروزیدی تلخ به نام پیکروکروسین (Picrocrocine) تبدیل می‌شود که خواص دارویی زعفران را به آن نسبت می‌دهند.
بسیاری از خواص درمانی زعفران از لطف حضور مولکول کروسین در ترکیب این ادویه است. هضم کروسین برای بدن کار ساده ای نیست و به همین دلیل سیستم گوارشی انسان آن را به کروستین تبدیل می‌کند. کروستین سطح تولید هورمون شادی‌آور سروتونین را در مغز افزایش می‌دهد و به همین علت است که درمان افسردگی با زعفران ممکن شده است.
سافرانال(safranal) یکی دیگر از مواد شیمیایی حاضر در ترکیبات زعفران است فشار خون را افزایش می‌دهد و ضربان قلب را نیز تنظیم می‌کند. این ماده ضد‌حساسیت است و فعالیت هیستامین‌ها در بدن را متوقف می‌کند. همچنین فعالیت استیل‌‌کولین‌ها را در بدن مختل می‌کند و اضطراب و استرس را از بین می‌برد.
همچنین ببینید: طرز تهیه حلوای زعفرانی
خواص دارویی زعفران چیست؟
زعفران یکی از گیاهان پرکاربرد در طب سنتی است. زعفران در طب سنتی دارای خاصیت تقویت‌کننده قلب و مقوی معده ذکر شده است. همچنین برای آن یک اثر قاعده‌آور قائلند. دم کرده زعفران را نیز به‌عنوان تونیک و ضد‌تشنج مصرف می‌کنند.
به طور کلی زعفران، سطح پروتئین‌های لازم برای رشد بدن و فشار خون را افزایش می‌دهد و به فعالیت‌های سالم مغز مانند فاکتور نورون‌زایی مشتق شده از مغز (BDNF)، فاکتور رشد اندوتلیال عروقی (VEGF) کمک شایانی می‌کند. همچنین این ادویه خواص آنتی‌اکسیدانی دارد که رادیکال‌های آزاد که ممکن است به پروتئین‌ها و DNA داخل سلول‌ها آسیب برساند را از بین می‌برد. این ادویه معجزه‌گر، رشد پروتئین‌های Amyloid beta را که منجر به آلزایمر می‌شوند، محدود می‌کند.
به‌علاوه، زعفران مانع رشد آنزیم‌های استیل‌کولین‌استراز (Acetylcholinesterase) و کاهش سطح استیل‌کولین در بدن که میتواند مشکلاتی برای پیام‌رسان‌های عصبی ایجاد کند، می‌شود. زعفران همچنین میتواند سطح کورتیزول را کاهش دهد و سطح استروژن را بالا ببرد که منجر به سلامت استخوان‌های بدن می‌شود.
در تاریخ پزشکی زعفران در نقش دارو برای درمان بیماری‌هایی مانند آسم، گرفتگی عضلات، استرس، کم‌خونی و نارسایی قلب کاربرد داشته است. همچنین از خواص درمانی زعفران برای رفع مشکلات زیر یاد شده است:
- رفع درد
- رفع اضطراب
- درمان سندروم پیش از قاعدگی (PMS)
- درمان مقاومت بدن به انسولین
- دیابت
- سرطان
- بیماری های مرتبط با تخریب سلول های عصبی
- اختلالات یادگیری
البته نقش زعفران برای درمان برخی از این بیماری‌ها در پزشکی نوین همچنان در حال بررسی است اما به طور تجربی در اکثر این موارد ثابت شده که مصرف آن میتواند در درمان و بهبود بیماران موثر باشد.
در طب سنتی از زعفران به عنوان یک عامل ضد‌التهابی و ضد‌سرطان استفاده می‌شود، همچنین تاثیر آن در درمان نقص‌های شناختی مورد بررسی قرار گرفته است. استفاده‌های دیگر زعفران در طب سنتی عبارت است از سقط جنین، درمان اسپاسم، تب، سرماخوردگی، برونشیت و بی‌خوابی.
گفته می‌شود مصرف منظم زعفران برای درمان بیماری‌هایی مانند فشار خون، قند خون (دیابت)، نقرس، کهیر، ام‌اس، اختلالات ادراری و ناباروری نیز میتواند موثر باشد. همچنین زنانی که از بی‌نظمی قاعدگی رنج می‌برند و یا قاعدگی‌های دردناک دارند با مصرف منظم زعفران می‌توانند بهبود یابند. توصیه‌های سنتی نیز بر این نکته تاکید دارند افرادی که دچار سردی معده و شکم درد می‌شوند می‌توانند با مصرف زعفران این عارضه را دفع کنند.
اگر بخواهیم فهرستی از مهم‌ترین خواص زعفران تهیه کنیم، به عناوینی مانند این خواهیم رسید:
- ضد افسردگی
- کاهش درد
- جلوگیری از ریزش مو
- بهبود سلامت تنفسی
- بهبود سلامت قلبی
- بهبود سلامت روانی
- بهبود سلامت پوستی
- تقویت سیستم گوارشی
- افزایش هوش
البته هریک از این موارد دارای جزئیاتی است که در ادامه با آن آشنا خواهیم شد.
خواص زعفران در درمان افسردگی
یکی از مهم‌ترین عوامل که در درمان افسردگی زعفران موثر واقع می‌شوند، هورمون‌های خاصی هستند که عملیات کنترل عصبی را بر عهده دارند. این هورمون‌ها دوپامین و سرتونین نام دارند. دانشمندان در پژوهش‌های خود در این زمینه به این نتیجه رسیده‌اند که زعفران قادر به کنترل مثبت این دو هورمون است و کمک می‌کند که فرد دچار افسردگی، سریع‌تر بهبود یابد.
خواص زعفران در افزایش هوش و قدرت حافظه
هوش در انسان تا حد زیادی ارثی است اما عوامل جانبی فراوانی در تقویت آن تاثیر دارند. زعفران، این قاعده را کمی تغییر داده است. در منابع طب سنتی گفته شده که مواد معدنی خاص، موجب افزایش هوش و ذکاوت افراد می‌شوند. این موضوع به شکل ویژه کمک می‌کند تا برخی از بیماری‌ها نظیر فراموشی، پارکینسون، آلزایمر خفیف و آلزایمر متوسط کنترل و یا درمان شوند. تحقیقات و بررسی‌های اخیر انجام شده توسط محققان نیز نشان می‌دهد وجود عناصر زیر در زعفران میتواند در تقویت حافظه کمک‌کننده باشد:
- منگنز
- مس
- آهن
- سلنیوم
- روی
- منیزیم
مصرف این مواد به شکل موثری به افزایش قدرت حافظه کمک می‌کنند. زیرا این عناصر در بدن انسان به عنوان کوفاکتور واکنش‌های آنزیمی عمل می‌کنند و منجر به بهبود متابولیسم و عملکرد سیستم‌های بدن می‌شوند. البته نباید از این نکته غافل بود که در مصرف هریک از این عناصر محدودیت‌هایی وجود دارد و رعایت نکردن این محدودیت‌ها موجب مسمومیت نیز شود.
در تحقیقی مشخص شد مصرف زعفران برای ۱۶ هفته، فعالیت مغز را افزایش می‌دهد و از زوال آن جلوگیری می‌کند. در تحقیقی مشابه با تزریق کروسین به موش ها، بهبود ظرفیت و عملکرد حافظه شان اثبات شد. همچنین تحقیقی دیگر بروی بیماران مبتلا به آلزایمر، مشخص کرد مصرف زعفران روزانه دو بار به مدت ۲۲ هفته تاثیری بهتر از مصرف دونپزیل (داروی آلزایمر) دارد.
خواص زعفران در تنظیم ساعت بدن
تنظیم زمان خواب میتواند تا حدود زیادی روی سلامت افراد تاثیرگذار باشد. با اختلال در ساعت خواب، ساعت بدن نیز دچار اختلال شده و موجب اختلال عملکردی اجزای بدن می‌شود. به هم ریختگی نظم خواب میتواند علت‌های مختلفی داشته باشد اما زعفران با تاثیرگذاری بر عواملی مثل آرامش روحی، تنظیم ساعت بدن و رفرش کردن بدن میتواند به داشتن خواب بهتر و عمیق‌تر کمک کند.
خواص زعفران در درمان ریزش مو
در مورد خواص درمانی زعفران در طب سنتی، به این موضوع اشاره شده که نوشیدن به اندازه چای زعفران، شیر زعفران و همین‌طور شربت زعفران به افزایش رشد و استحکام مو کمک می‌کند.
خواص زعفران در درمان اختلالات تنفسی
توصیه به نوشیدن چای زعفران مانند بسیاری از انواع دمنوش ایرانی مانند سیاه دانه، زیره، هل، بابونه، رازیانه و شیرین‌بیان برای درمان اختلالات و التهاب‌های ریوی و تنفسی توصیه شده است و میتواند درمانی برای سرفه‌های مزمن در افراد به‌خصوص در مواردی مانند آلودگی هوا باشد.
خواص زعفران در بهبود دردهای عضلانی
زعفران دارای میزان زیادی از مواد‌های معدنی است که در کنار هم به جذب بهتر کلسیم کمک می‌کنند. افزایش جذب کلسیم توسط زعفران به بدن کمک می‌کند تا آسیب‌های خود را که در اثر کاهش جذب کلسیم ایجاد شده را جبران کند و بهبود یابد. همچنین اثرات ضدخستگی زعفران میتواند باید کاهش التهابات و دردهای عضلانی در افراد شود.
خواص زعفران در کاهش سکته
زعفران حاوی دو ماده مهم به نام پتاسیم و کروسین است. این دو ماده کمک می‌کنند تا شریان‌ها و رگ‌ها بهبود یابند و از این طریق جلوی گرفتگی رگ‌ها و سکته گرفته می‌شود. همچنین نتایج بررسی‌های پزشکی نشان می‌دهد که کروسین کمک می‌کند تا میزان کلسترول خون تنظیم شود و این موضوع نیز در کاهش سکته‌های قلبی و گرفتگی رگ‌ها تا حد زیادی تاثیر مثبت می‌گذارد.
خواص زعفران درکاهش سرطان
استفاده از زعفران به طور منظم و قرار دادن آن در رژیم غذایی روزمره کمک می‌کند تا جلوی جهش‌های سلولی و سرطانی گرفته شود. همچنین رشد بسیاری از تومورهای سرطانی با مصرف زعفران متوقف می‌شوند و روند درمان بهتر می‌شود. با کنترل بر تولید رادیکال‌های آزاد و از طرفی با تقویت سیستم ایمنی بدن، سرطان به طور خود به خود کنترل و مهار می‌شود.
خواص ضد سرطانی زعفران، در درمان و پیشگیری از سرطان های ریه، کبد، سینه، پانکراس، روده بزرگ، پوست، پروستات و تخمدان اثبات شده است. تاثیر ضد‌سرطانی زعفران به لطف وجود کروسین است. کروستین سلول‌های سرطانی را هدف می‌گیرد و از بین می‌برد.
همچنین ببینید: دمنوش برای پریود شدن سریع
خواص زعفران در جلوگیری از بیماری‌های گوارشی
بیماری‌های گوارشی معمولا حاصل از تغییر مزاج بدن و سرد شدن طبع به‌وجود می‌آیند. اما طبع گرم و خشک زعفران کمک می‌کند که این سردی‌ها جبران شوند و بیماری‌هایی نظیر بزرگ شدن کبد، آسیب‌های کلیوی و بیماری‌های گوارشی به راحتی بهبود یابند.
تقویت سلامت قلب
سلامت قلب و عروق یکی از مهم‌ترین مسائلی است که امروزه همه ما با آن درگیر هستیم. یکی از دلایل آن نوع سبک زندگی است که باعث چنین مشکلاتی شده است. مانند تغییر سبک رژیم غذایی گرفته که بیشتر از غذاهای پرچرب و پرکالری مانند فست فودها استفاده می‌کنیم. همچنین استرس‌های ناشی از مشکلات کاری و نگرانی بابت آینده نیز مزید بر علت شده است. تمام این شرایط باعث افزایش تولید رادیکال های آزاد در بدن می‌شود. به واسطه سبک زندگی نامناسبی که ما در حال انجام هستیم این رادیکال‌های آزاده تولید می‌شوند. در نتیجه منجر به اکسید شدن چربی در عروق قلبی بدن ما می‌شوند.
به همین دلیل امروزه، بهبود سلامت قلب یکی از اهداف اصلی تمام انسان‌ها باید باشد. با این حال یکی از ساده‌ترین روش =ها جهت تأمین این هدف، جذب بیشتر پتاسیم برای بدن است. پتاسیم موجود در زعفران استرس و فشار را روی شریان‌ها و رگ‌های خونی کاهش می‌دهد. همچنین فشار خون و تنش و فشار بر روی سیستم قلبی را نیز کمتر و در نهایت از حملات قلبی و سکته مغزی جلوگیری می‌کند.
زعفران حاوی مقادیر زیادی کروسین نیز است که باعث کمتر شدن سطح کلتسرول خون بدن می‌شود و برای بیماران قلبی بسیار حائز اهمیت است. از دیگر خواص دارویی زعفران برای قلب می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ضد فشار خون
- پایین آوردن چربی خون
- جلوگیری از سکته‌های قلبی
- تقویت کننده سیستم گردن خون
خواص زعفران در بهبود بینایی
طبق تحقیقات، مصرف زعفران به‌طور منظم جلوی تاثیرات مخرب نور مستقیم را می‌گیرند. همچنین به دلیل داشتن مواد معدنی و ویتامین A به بهبود بیماری‌های چشمی کمک می‌کند. علاوه بر این بیماران دژنراسیون ماکولا می‌توانند با مصرف زعفران بهبود قابل ملاحظه‌ای حاصل کنند.
میزان مصرف زعفران
اگرچه هیچ تردیدی درباره مزایای مصرف زعفران وجود ندارد ولی در کنار تمام مزیت‌هایی که در مورد آن وجود دارد، باید از این نکته نیز آگاه باشیم که مصرف بیش از حد این ماده میتواند عوارض و خطراتی را نیز به دنبال داشته باشد. به طور معمول مصرف دم‌کرده زعفران ۰.۵ تا ۲ گرم در لیتر زعفران و یا گرد زعفران آن به صورت ۰.۲ گرم توصیه شده است.
برای مصرف زعفران نباید افراط کرد چرا که مسموم شدن و حتی مرگ در پی دارد. مصرف بیش از حد زعفران (بیش از ۵۰ میلی‌گرم) موجب افزایش گرمی بدن شود و میتواند برخی از غدد داخلی بدن مثل کبد را درگیر کند.
زعفران نباید روزی بیش از دو مرتبه و بیش از ۳۰ تا ۵۰ میلی‌گرم در هر وعده مصرف شود. ماکزیمم مصرف زعفران در یک روز ۱۵۰۰ میلی گرم است که در زنان باردار و یا کسانی که به دلایل مختلف به این ادویه حساسیت دارند مقدار کمتری است. مصرف دوزهای بالای ۵۰۰۰ میلی گرم زعفران سمی و حتی کشنده است. زنان باردار با مصرف بیش از ۵۰۰۰ میلی گرم ممکن است سقط جنین را تجربه کنند.
بنابراین باید در مصرف این ماده حتما جانب اعتدال را نگاه داشت و در صورت علاقه و نیاز به استفاده دارویی زعفران، حتما باید با متخصصان در این زمینه مشورت کرد.
زعفران در کشور ما در ترکیب با آب و مواد قندی به عنوان یکی از انواع شربت‌های نذری کاربرد دارد. شما می‌توانید طرز تهیه شربت زعفران را در مقاله‌های اسنپ اکسپرس بیابید.
چطور باید زعفران مرغوب تهیه کنیم
در نهایت اینکه قرار دادن زعفران در رژیم غذایی روزانه میتواند سلامت فرد را به شکل مطلوب‌تری تامین کند. اما به یاد داشته باشید که زعفران دارای انواع مرغوب و نامرغوب است که شاید شناسایی آن برای هر مصرف‌کننده‌ای آسان نباشد. ساده‌ترین شیوه برای تهیه یک برند مرغوب زعفران این است که با نصب اپلیکیشن اسنپ اکسپرس، به راحتی برندهای مورد تایید و مرغوب زعفران را سفارش داده و در کمترین زمان ممکن آن را جلوی درب منزل دریافت کنید.
سوالات متداول
آیا خواص دارویی زعفران در پزشکی نوین نیز ثابت شده است؟
نقش زعفران برای درمان بسیاری از موارد ثابت شده است. اثر زعفران در برخی از بیماری‌ها نیز در پزشکی نوین همچنان در حال بررسی است اما به طور تجربی در اکثر این موارد ثابت شده که مصرف آن میتواند در درمان و بهبود بیماران موثر باشد.
مرغوب‌ترین نوع زعفران در کجا کشت می‌شود؟
زعفران ایرانی مرغوب‌ترین زعفران جهان است و یکی از مهم‌ترین صادرات غیر‌نفتی کشور نیز به حساب می‌آید به‌طوری‌که هرساله بیش از 75 درصد زعفران تولید شده در کشور به کشورهای دیگر صادر می‌شود.
آیا مصرف زعفران میتواند عوارض جانبی هم داشته باشد؟
بر خلاف تصور عامه مصرف بیش از حد هریک از گیاهان دارویی از جمله زعفران نیز میتواند عوارض جانبی جدی به همراه داشته باشد. زعفران نباید روزی بیش از دو مرتبه و بیش از ۳۰ تا ۵۰ میلی‌گرم در هر وعده مصرف شود. مصرف دوزهای بالای ۵۰۰۰ میلی‌گرم زعفران سمی و حتی کشنده است. زنان باردار نیز با مصرف بیش از ۵۰۰۰ میلی‌گرم از این ماده ممکن است سقط جنین را تجربه کنند.
آیا در مورد مصرف زعفران نیاز به تجویز پزشک وجود دارد؟
در حالت عادی زعفران به عنوان یکی از ادویه‌های پرکاربرد در آشپزی مصرف می‌شود که نیازی به نظارت پزشک ندارد اما در صورت علاقه و نیاز به استفاده دارویی زعفران، حتما باید این موضوع با متخصصان در میان گذاشته شود.
یک پاسخ
عالیییی